YARGITAY 8. CEZA DAIRESI

8. Ceza Dairesi         2024/19880 E.  ,  2024/7703 K.
"İçtihat Metni"MAHKEMESİ :Ceza Dairesi
SAYISI : 2023/872 E. 2024/67 K.
SUÇ : Uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama
HÜKÜMLER : İstinaf başvurularının esastan reddi
TEBLİĞNAME GÖRÜŞÜ : Onama, bozma

İlk Derece Mahkemesince verilen hükme yönelik istinaf incelemesi üzerine Bölge Adliye Mahkemesi tarafından verilen kararın; 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (5271 sayılı Kanun) 286 ncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca temyiz edilebilir olduğu, 260 ıncı maddesinin birinci fıkrası gereği temyiz edenin hükmü temyize hak ve yetkisinin bulunduğu, 291 inci maddesinin birinci fıkrası gereği temyiz isteminin süresinde olduğu, 294 üncü maddesinin birinci fıkrası gereği temyiz dilekçesinde temyiz sebeplerine yer verildiği, 298 inci maddesinin birinci fıkrası gereği temyiz isteminin reddini gerektirir bir durumun bulunmadığı yapılan ön inceleme neticesinde tespit edilmiştir.
Sanıklar müdafilerinin duruşmalı inceleme talebinin, 7079 sayılı Kanun’un 94 üncü maddesiyle değişik 5271 sayılı Kanun’un 299 uncu maddesinin birinci fıkrası gereği takdîren reddine karar verilmekle, gereği düşünüldü:

I. HUKUKÎ SÜREÇ
1. Van Cumhuriyet Başsavcılığının 23.01.2020 tarihli iddianamesi ile sanıklar hakkında uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçundan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun (5237 sayılı Kanun) 188 inci maddesinin üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkraları uyarınca kamu davası açılmıştır.

2. Van 3. Ağır Ceza Mahkemesinin 12.01.2022 tarihli kararı ile sanıklar ... ve ...'ın beraatlerine, sanıklar İskan, ..., ... ve ...'in uyuşturucu madde ticareti yapma suçundan mahkumiyetlerine karar verilmiştir.
3. Van Bölge Adliye Mahkemesi 5. Ceza Dairesinin, 11.10.2022 tarihli kararı ile "A.1) Sanık ... yönünden; sanık ... ile diğer sanıkların suç tarihinde kullandıkları GSM hatlarının baz ve sinyal bilgileri ile HTS kayıtları karşılaştırılarak suç tarihinde ve 1 hafta öncesine kadar tarih aralığını kapsayan görüşme kaydı olup olmadığı, aynı baz istasyonundan sinyal verip vermedikleri araştırılmadan, bu konuda bilirkişi raporu temin edilmeden eksik araştırma ile hüküm kurulması, A-2) Sanık ... yönünden; belirtilen tape kayıtları sanığa sorularak bu konuşmaların ne ile alakalı olduğu hususu açıklığa kavuşturulduktan sonra sanığın hukuki durumunun değerlendirilmesi gerektiği gözetilmeden sanık hakkında beraat kararı verilmesi, B.1-a)Sanıklar ... ve ...'un 09/05/2019 - 14/05/2019 tarih aralığına ait HTS ve baz sinyal bilgileri tespit edilerek sanıklar ... ve ...'in 13/05/2019 tarihinde sanık ...'ın yakalandığı kargo şubesi civarında olup olmadığı, ayrıca sanık ...'ın suç tarihlerinde kullandığını gsm hattının 10/05/2019 tarihinde hangi ilden sinyal verdiği hususları tespit edilip bu konuda karşılaştırmalı bilirkişi raporu aldırılmadan, B.1-b) Sanık ...'in İstanbul ilinde kargo gönderisini almaya nakliyeci olan tanık ... ile gittiğini beyan etmesine karşın, tanık ... tanık olarak dinlenerek tanığa sanık ...'in kargoya firmasına gittiği sırada yanında gelen ya da başka bir araba ile beraber gelen birilerinin olup olmadığı sorularak, olduğunu beyan etmesi durumunda sanıklar ... ve ... tanığa gösterilmek suretiyle bu sanıkların, sanık ... ile birlikte kargoya gelen kişiler olup olmadığı belirlenmeden eksik araştırma ile hüküm kurulması, B.2-) "1" numaralı bozma nedenlerinin gerekleri ikmal edildikten sonra sonuçlarına göre sanıklar ..., ... ve ...'un İstanbul ilinde gönderiyi teslim almaya birlikte gittiklerinin tespit edilmesi durumunda sanıklar hakkında TCK'nın 188/5. maddesinin uygulanıp uygulanmayacağının değerlendirilmesi gerekeceğinin gözetilmemesi, B.3-) Sanık ..., ... ve ... hakkında belirtilen bozma sebeplerine göre hukuki durumun belirlenmesinin ardından sanıklar ... ve ...'nın hukuki durumunun değişmesi halinde, uyuşturucu maddenin Van ilinden sevk edilmesinde sanıkların, sanık ...'nın birlikte hareket ettiklerinin kabul edilmesi durumunda, sanıklar hakkında TCK'nın 188/5. maddesinin uygulanıp uygulanmayacağının tartışılması gerektiğinin gözetilmemesi, B.4-) Sanıklar hakkında takdiri indirim nedenleri uygulanırken uygulama maddesi olan 5237 sayılı TCK'nın 62/1. maddesi yerine anılan Kanunun 62. maddesinin gösterilmesi suretiyle 5271 sayılı CMK'nın 232/6. maddesine aykırı davranılması, B.5-) Sanıklara verilen adli para cezasının TCK’nın 52/4. maddesi uyarınca taksitlendirilmesine ve taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edilmesine karar verildikten sonra “ödenmeyen para cezasının hapse çevrileceği” belirtilmeyerek TCK’nın 52/4. maddesinin son cümlesine aykırı davranılması," nedenleriyle bozulmasına karar verilmiştir.
4. Bozma üzerine Van 4. Ağır Ceza Mahkemesinin 08.03.2023 tarihli kararı ile sanıklar hakkında ayrı ayrı uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçundan 37 yıl 6 ay hapis ve 750.000,00 TL adli para cezası ile cezalandırılmalarına, 5237 sayılı Kanun'un 61 inci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca süreli hapis cezası 30 yıldan fazla olamayacağından sanıkların 30 yıl hapis ve 750.000,00 TL adli para cezası ile cezalandırılmalarına karar verilmiştir.

5. Van Bölge Adliye Mahkemesi 5. Ceza Dairesinin 01.02.2024 tarihli kararı ile sanıklar hakkında İlk Derece Mahkemesince kurulan ve re'sen de istinafa tabi olan hükümlere yönelik sanıklar müdafilerinin istinaf başvurularının 5271 sayılı Kanun’un 280 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca esastan reddine karar verilmiştir.

II. TEMYİZ SEBEPLERİ
A. Sanık ... ve müdafilerinin temyiz isteği; delillerin yasal ve yeterli olmadığına, Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulama koşullarının gerçekleşmediğine, suçun işlenmediğine ve beraat kararı verilmesi gerektiğine,
B. Sanık ... müdafinin temyiz isteği; etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması gerektiğine,
C. Sanık ... müdafinin temyiz isteği; Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulama koşullarının gerçekleşmediğine, delillerin yasal ve yeterli olmadığına, lehe hükümlerin uygulanmadığına ve eksik inceleme yapıldığına,
D. Sanık ... müdafinin temyiz isteği; delillerin yasal ve yeterli olmadığına, lehe hükümlerin uygulanmadığına, suçun işlenmediğine ve beraat kararı verilmesi gerektiğine,
E. Sanık ... müdafinin temyiz isteği; mahkumiyetine yeterli delil bulunmadığına, beraat kararı verilmesi gerektiğine,
F. Sanık ... müdafinin temyiz isteği; hükmün gerekçesiz olduğuna, mahkumiyetine yeterli delil bulunmadığına ve beraat kararı verilmesi gerektiğine,
İlişkindir.

III. OLAY VE OLGULAR
1. Dava konusu olay, sanıkların uyuşturucu ticareti yaptığı iddiasına ilişkindir.
2. 10.05.2022 tarihli olay, kargo arama, açma, kapama tespit el koyma tutanağı ile olay tarihinde Van Sürat Kargo Merkezinde usulüne uygun alınan arama ve el koyma kararına istinaden arama neticesinde, 20 adet yağ tenekesinin içerisinden 602 adet paketlenmiş daralı ağırlığı 163,120 gram olan eroin maddesi ele geçirildiği belirlenmiştir.
3. Dava dosyası kapsamında, 10.05.2022 tarihli olay, kargo arama, açma, kapama tespit el koyma tutanağı, diğer kolluk tutanakları, Kriminal Laboratuvardan alınan uzmanlık raporları, bilirkişi raporları, iletişimin tespiti tutanakları, tanık beyanları ve sanık savunmaları mevcuttur.
A. İlk Derece Mahkemesinin Kabulü
1. Sanık ... Yönünden; sanık ...'un kargo görevlisi tarafından teşhis edildiği, yine kargo şubesine ait kamera görüntülerinin de bulunduğu, sanığın uyuşturucu maddeyi kargo ile gönderdiğine ilişkin ikrar içerir beyanları ve diğer sanıklar ile olan telefon konuşma kayıtlarıda göz önüne alındığında sanığın üzerine atılı uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçunu, uyuşturucu maddeleri Van ilinden İstanbul iline göndermek suretiyle işlediği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanık ...'un diğer sanıklar ..., ... ve ... ile birlikte hareket ettiği anlaşıldığından sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir. Yine sanığın etkin pişmanlıktan faydalanmak istediğini söyleyerek soruşturma ve kovuşturma aşamasında peyder pey isimler verdiği, bu isimlerden bazıları yönünden ise soruşturma aşamasında kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiği, vermiş olduğu ve haklarında ceza verilen diğer sanıkların ise dosya kapsamında iletişimin tespiti kayıtlarının ve bu kayıtları destekleyen başkaca delillerin bulunduğu anlaşıldığından sanık ... beyanda bulunmasa dahi bu sanıkların cezalandırılmasına yeter somut delillerin dosya arasında mevcut olduğu değerlendirilerek sanık ... hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 192. maddesinin uygulanmasına yer olmadığına karar verilmiştir.
2. Sanık ... Yönünden; sanıkların uyuşturucu madde ticaretine ilişkin olarak tüm organizasyonun planlanarak eylemlere başlanıldığının anlaşıldığı, sanığında aralarındaki anlaşma kapsamında kargoyu teslim almaya giderek teslim fişini de imzaladığı hususu göz önüne alındığında, sanığın üzerine atılı suçun tamamlanmış halinden cezalandırılması gerektiği kanaatine varılarak uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçunu işlediği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanık ...'in diğer sanıklar ... ve ...'un İstanbul ilinde gönderiyi teslim almaya birlikte gittikleri tespit edildiğinden sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir.
3. Sanık ... Yönünden; sanık ...'ın Van ilinde depo kiraladığının depo sahibi olan ...'un beyanlarıyla ve teşhisiyle sabit olduğu, sanık ... ve sanık ...'ın ikrar içerir beyanlarında uyuşturucu maddenin gönderimini organize edenin sanık ... olduğunun anlaşıldığı, yine sanığın iletişimin tespiti kayıtlarından ve noterde devir işlemlerinden anlaşılacağı üzere uyuşturucu maddenin göndericisi olan ve tutuklu bulunan sanık ...'un ismini vermemesi için eşi üzerine kayıtlı olan evin ...'ya vekalet verilmek suretiyle sanık ... ve eşi ...ın talebi ile ... ... üzerine devrinin yapıldığının sabit olduğu, ev devrine ilişkin sanık ...'ın, eşi ...'nin ve evin devrini alan ... ...'un farklı ve birbirleriyle çelişen beyanlarda bulundukları, sanığın iletişimin tespiti kayıtları sorulduğunda hayatın olağan akışına aykırı tamamen suçtan kurtulmaya yönelik beyanlarda bulunduğu, yine sanığın aşamalarda eşinin Yüksekova'ya gitme sebebine ilişkin farklı ve çelişkili beyanlarda bulunduğu anlaşıldığından, sanığın Van ilinden İstanbul iline gönderilen uyuşturucu maddenin sevkiyatına ilişkin organizatörlük yaptığı, uyuşturucu maddenin ele geçirilmesi üzerine ise suçunun ortaya çıkmaması ve yakalanan sanıkların ismini soruşturma ve kovuşturma aşamasında vermemesi için yoğun çaba sarf ettiği, sanıkların ailelerine maddi yönden vaatlarde bulunarak sanık ...'nın ailesine ev verdiği, ancak bu durumunda şüphe uyandırmaması için sanık ... ve eşinin uygun gördüğü bir kişinin üzerine devrin verilmesi suretiyle yapıldığının açık ve net olan iletişimin tespiti kayıtlarıyla sabit olduğu değerlendirilerek, sanığın üzerine atılı uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçunu işlediği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanığın üzerine atılı suçu diğer sanıklar ile birlikte aynı fikir ve ... birlikteliği içerisinde hareket ederek gerçekleştirmesi nedeniyle sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir.
4. Sanık ... Yönünden; iletişimin tespitine yönelik alınan karar tarihlerine bakıldığında uyuşturucu maddenin kargoda ele geçirildikten sonra dinlemelerin başladığı da değerlendirildiğinde konuşma içeriklerinin uyuşturucu madde yakalanmasından sonraki duruma ilşkin olmasının da olağan olduğu, sanık ve müdafiinin uyuşturucu madde sevkiyatı ve öncesine ilişkin tape kayıtlarının olmadığı yönündeki savunmalarının sanığın suçu işlemediğini gösteren bir delil olamayacağı, sanık ... ve sanık ... arasında her hangi bir husumetin olmadığı, iletişimin tespiti kayıtları ile sanık ...'un beyanlarının birbirlerini destekler mahiyette olduğu, sanık ...'un aşamalarda değişen ve kendi içinde dahi önce yirmi yıl öncesine ilişkin husumetleri olduğunu beyan edip sonrasında da aralarında alacak borç ilişkisinin dahi olduğunu söyleyerek hayatın olağan akışına uygun olmayan beyanlarda bulunduğu, isim verilmemesi yönündeki anlaşmaya göre ödenmesi gereken parayı minibüsünü, arabasını hatta kendisini dahi satacağını ve ödeyeceğini söyleyerek suça iştirakinin ortaya çıkmamaması yönünde bunun gibi bir çok iletişimin tespiti kayıtlarının da dosya içerisinde mevcut olduğu, yine sanık ...'ın uyuşturucu maddelerin teslimi için dayısı olan sanık ... ile görüştüğünde aracın içerisinde ...'un da olduğunu hatta kargoya onlarında geldiğini ancak içeri girmediklerini beyan ettiği, sanık ...'in İskan ile arasında bir husumet olmadığı, iş ortakları olduğu hatta buna ilişkin sanık ...'in de İskan ile aralarında husumet olduğu yönünde bir iddiasının olmadığı anlaşıldığından, sanığın üzerine atılı uyuşturucu madde ticareti yapma veya sağlama suçunu işlediği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanık ...'in diğer sanıklar İskan ve ... ile birlikte hareket ettiği anlaşıldığından sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir.
5. Sanık ... Yönünden; sanık ... tarafından 10.05.2019 cuma günü suça konu uyuşturucu maddelerin kargoya teslim edilmesinden sonra, 12.05.2019 tarihinde henüz kargo gönderisi gideceği yere ulaşmadan önce sanıklar ... ile ... arasında geçen BTK.F.01.TK.3705189600 nolu tape içeriğine göre sanık ...'un bahsettikleri şeylerin cumartesi günü yola çıkacağını bildirdiği, sanık ...'un sanık ...'e kendisinden Memo lakaplı kişiye bahsetmemesini istediği, sanık ...'in orada kimin ismini verdiğini sorduğunda sanık ...'un kargo gönderisini teslim alacak olanın isminin "İskan" olduğunu söylediği, aralarındaki görüşmede kendilerine verilecek para ve paranın gönderilmesiyle ilgili konuştukları, suça konu uyuşturucu maddelerin yakalandığına dair haber alan sanık ...'un 13.05.2019 tarihli görüşme kaydında sanık ...'ya durumu haber verdiği zamanlama ve içerik itibari ile uyuşturucu maddenin sevkiyatı ile ilgili konuşulduğunun anlaşıldığı, diğer taraftan uyuşturucu maddeyi sevk edenlerin, gönderiyi teslim etmelerinin ardından iade gelen kargoları alıp götürdükleri deponun sahibi tanık ...'un depoyu kiralamak için gelenlerden birinin adının "..." olduğunu beyan ettiği dikkate alınarak sanığın yapılan uyuşturucu madde ticaretine bilerek ve isteyerek iştirak ettiği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanık ...'in diğer sanıklar ..., ... ve ... ile birlikte hareket ettiği anlaşıldığından sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir.
6. Sanık ... Yönünden; sanık ...'ın suça konu uyuşturucu maddeyi sanık ... ile kargoya bıraktığı, diğer sanıkları tanımadığını beyan etmesine karşın İlk derece Mahkemesince dinlenen tanık ...'un sanık ...'ın gündelik işlerde birini araması ve sanık ...'ın da günlükçü olarak çalışacak iş araması sebebiyle sanık ... ile sanık ...'ı tanıştırdığını beyan etmesi, sanık ...'nın içerisinden uyuşturucu madde ele geçirilen yağ tenekelerini kargoya götürmesi için kendisini para karşılığında tutan şahısların sanıklar ... ve ... olduğuna yönelik beyanları, yine sanık ...'ın ilk ifadesinde suça konu uyuşturucu maddeleri sanık ... ile beraber kargoya bıraktıktan sonra parasını alıp oradan ayrıldığını beyan etmesine karşın İlk Derece Mahkemesince alınan beyanında sanığın suça konu uyuşturucu maddeleri kargoya bıraktıktan sonra sanık ...'nın da bulunduğu nakliye aracını kendisine teslim edilen araçla takip ettiğini ve bir depoya giderek gelen yağlarını oraya bıraktığını beyan ederek çelişkili beyanda bulunması, sanık ...'ın beyanına göre hastanede hiç tanımadığı birinin kendisine içerisinde suça konu uyuşturucu maddenin de bulunduğu aracı teslim etmesinin hayatın olağan akışına aykırı olması birlikte değerlendirildiğinde, sanık ...'ın üzerine atılı uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçunu işlediği gerekçesiyle mahkumiyetine, sanığın diğer sanıklar ..., ... ve ... ile birlikte hareket ettiği anlaşıldığından sanık hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 188/5. maddesinin uygulanmasına karar verilmiştir.

B. Bölge Adliye Mahkemesinin Kabulü
İlk Derece Mahkemesince kabul edilen olay ve olgularda, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından bir isabetsizlik görülmediği gerekçesi ile istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.

IV. GEREKÇE
Dava dosyasındaki bilgi ve belgelere göre; Van ilinde depo kiralayarak uyuşturucu maddenin naklini organize eden kişinin sanık ... olduğu, sanık ...'nın da ...'ın yanında bulunduğu ve birlikte hareket ettiklerinin depo sahibi olan tanık M.K.'nin beyanından anlaşıldığı, içerisinde uyuşturucu madde bulunan motor yağlarının göndericisinin sanık ..., alıcısının da sanık ... olduğunun kargo gönderim evrakları ile sabit olduğu, kargo şubesinde yer alan güvenlik kamerası kayıtlarına göre bu maddeleri teslim etmeye sanık ... ile birlikte sanık ...'ın da gittiği, teslim - tesellüm öncesi sanık ...'ın bu kişiler ile birlikte olduğu sanık ...'un beyanlarından anlaşıldığı sanık ...'in, diğer sanıklar ... ve ... ile birlikte İstanbul ilinde gönderiyi teslim almaya beraber gittiklerinin HTS kayıtlarının incelenmesine ilişkin bilirkişi raporları ile belirlendiği, sanıklar ... ve ...'un, sanıklar ... ve ...'e, yakalanmalarından sonra kendi isimlerini soruşturma makamlarına vermemeleri için yoğun çaba sarf ettikleri bu amaçla ailelerine maddi yönden vaatlarde bulundukları, sanık ...'ın, sanık ...'nın ailesine ev verdiğinin iletişimin tespiti ve noter kayıtlarıyla sabit olduğu anlaşılmakla tüm sanıkların olay öncesi fikir ve ... birlikteliği içerisinde hareket ederek uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma veya sağlama suçunu işledikleri, bu nedenle sanıklar ... ve ... için 5237 sayılı Kanun'un 188 inci maddesinin beşinci fıkrasının uygulamasında isabetsizlik bulunmadığı anlaşıldığından tebliğnamenin bu yöne ilişkin görüşüne iştirak olunmamıştır.
İlk Derece Mahkemesinin ve Bölge Adliye Mahkemesinin, suçun vasfına ve sübutuna, sanıklar arasındaki iştirak iradesine, ... cezaların alt sınır aşılarak belirlenmesine, 5237 sayılı Kanun'un 188 inci maddesinin beşinci fıkrasının uygulanmasına, sanık ... hakkında etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmamasına ilişkin takdirlerinde bir isabetsizlik bulunmadığı anlaşılmakla, sanıklar müdafilerinin ve sanık ...'in temyiz itirazları yerinde görülmemiş, hükümde açıklanan gerekçeler, tüm dosya kapsamına göre usul ve kanuna uygun bulunarak, hükümlerde hukuka aykırılık tespit edilmemiştir.

V. KARAR
Gerekçe bölümününde açıklanan nedenlerle Van Bölge Adliye Mahkemesi 5. Ceza Dairesinin, 01.02.2024 tarihli ve 2023/872 Esas, 2024/67 Karar sayılı kararında sanıklar yönünden kurulan hükümler yönünden sanıklar müdafileri ve sanık ... tarafından öne sürülen temyiz sebepleri ve 5271 sayılı Kanun’un 289 uncu maddesinin birinci fıkrası ile sınırlı olarak yapılan temyiz incelemesi sonucunda hukuka aykırılık görülmediğinden; 5271 sayılı Kanun’un 302 nci maddesinin birinci fıkrası gereği, sanıklar ... ve ... yönünden, Tebliğname’ye aykırı, diğer sanıklar yönünden Tebliğnameye uygun olarak, oy birliğiyle TEMYİZ İSTEMLERİNİN ESASTAN REDDİ İLE HÜKÜMLERİN ONANMASINA,

Dava dosyasının, 5271 sayılı Kanun’un 304 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca Van 3. Ağır Ceza Mahkemesine, Yargıtay ilâmının bir örneğinin ise Van Bölge Adliye Mahkemesi 5. Ceza Dairesine gönderilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına TEVDİİNE, 15.10.2024 tarihinde karar verildi.